ساواک

چکیده: شاه پس از کودتای 28 مرداد، دیگر تحمل کمترین مخالفت را با رژیم خود نداشت. کابوس از دست دادن قدرت هر روز بیشتر او را آزار می داد، ترس و واهمه شاه از مخالفین، او را بر آن می داشت که هر روز بیشتر به سرکوب نیروهای مخالف و به وجود آوردن جو رعب و وحشت در جامعه بپردازد. ولی با وجود این اینکه اکثر مخالفین او سرکوب شده بودند، باز آرام و قرار نداشت. با روشهایی که جهت سرکوب مخالفان به کار گرفته می شد ، تهیه اطلاعات لازم از فعالیت های آینده مخالفان و پیشگیری از ایجاد توطئه ها و مخالفت ها علیه رژیم امکان پذیر نبود. مقررات حکومت نظامی و وجود فرمانداری نظامی نیز به دلیل موقتی بودن و ذات نظامی اش فقط وظیفه مقابله با بحران را بر عهده داشت. شاه باید تدابیری می اندیشید. بنابراین در تاریخ 16 فروردین 1336 سازمان اطلاعات و امنیت کشور تاسیس شد. سازمان امنیت و اطلاعات کشور که معمولا به اختصار ساواک خوانده می شود، از سال 1357 سازمان اصلی پلیس امنیتی و اطلاعاتی ایران در زمان سلطنت محمدرضا شاه پهلوی بود که قدرت و اختیارات بسیاری در توقیف و بازجویی افراد داشت. این سازمان به ویژه در سالهای دهه 1350 و قبل از پیروزی انقلاب 57 و سرنگونی رژیم سلطنتی، نفرت انگیز ترین و مخوف ترین نهاد حکومتی در بین مردم به شمار می آمد

مقدمه: تکوین سازمان ساواک (جاسوسی) متعلق به قرن بیستم است، که بر اساس تلاش و کوشش سازمان جاسوسی آمریکا (سیا) و اسراییل (موساد) بعد از کودتای 28 مرداد 1332 در جهت حفظ منافع شاه و استعمارگران پشت صحنه، این سازمان آموزش های خود را از دو سازمان فوق الذکر می گرفت، که به سازمانی مخوف در ذهن مردم تبدیل شده بود، هر جایی که اسمی از ساواک می آمد با توجه به اقداماتی را که از بدو تاسیس ( 1335)، انجام داده بود لرزه بر جان مردم می افکند، ساواک تشکیلاتی گسترده داشت، این سازمان سازمانی کاملا آمریکایی بود، که در خدمت شاه ومنافع آمریکا بود، و همیشه مردم را که ادعای استقلال می کردند سرکوب و شکنجه می کرد مخالف تحولات در ایران بود، جنایات و شکنجه هایی برضد معترضان که در طول تاریخ به راحت بگویم مشابه نداشت انجام می داد، که در نهایت بعد از مدت ها اعتبار خود را از دست داد و مردم بر علیه آن شدند، که ما در این تحقیق به آن می پردازیم.

 فصل اول – کلیات

 1- طرح مسئله تحقیق و تعریف موضوع تحقیق: نقش و اقدامات سیاسی ساواک قبل از انقلاب ما در این تحقیق باید تعریفی عامیانه و درست از موضوع تحقیق ارائه دهیم. ساواک، سازمان جاسوسی در جهت حفظ منافع شاه و استعمارگران که بعد از کودتای 28 مرداد 1332 توسط سازمان آمریکا (سیا) و اسرائیل (موساد) در سال 1335 تاسیس شد.

 2- اهداف و اهمیت تحقیق: هدف از این تحقیق درباره موضوع ساواک این بوده که به اطلاعات مفید، کلی و روشنی دست پیدا کند ، که دیگران، دوستان و خود بنده را از اقدامات این سازمان آگاه سازد. و چون به ما می فهماند که در این ... زمانی چه بر سر ایران آمده از اهمیت بالایی برخوردار است.

 3- سوال اساسی: نقش و اقدامات تشکیل ساواک قبل از انقلاب چه بوده؟

 4- فرضیه: ساواک بر اساس سازمان سیا و موساد در جهت حفظ و تامین منافع استعمارگران و شاه ، در سال 1335 بعد از کودتای 28 مرداد 1332 تاسیس ، که فعالیتهای جاسوسی در ایران، و توسط موساد و سیا آموزش داده و اقدام به خرابکاری می کردند؟

 5- تعریف مفاهیم

1- سیا، سازمانی است وابسته به آمریکا

 2- موساد، سازمانی است وابسته به اسراییل

 6- روش تحقیق: در این تحقیق از روش توصیفی – تاریخی و از نوع آزمون فرضیه می باشد.

7- سازماندهی تحقیق: این تحقیق در چهار فصل تهیه شده که در ابتدای تحقیق ، به فهرست مطالب، چکیده و ذکر مقدمه، و سپس در فصل اول یا کلیات به طرح مسئله و تعریف موضوع تحقیق ، اهداف و اهمیت تحقیق سوال اساسی، فرضیه، تعریف مفاهیم، روش تحقیق، مشکلات و محدودیتهای تحقیق پرداخته شده ، و در فصل دوم به شرح موضوع تحقیق، فصل سوم به نتیجه گیری و فصل چهارم منابع می باشد ، پرداخته شده است. تاریخچه وعملکرد ساواک: این سازمان در سالهای میانی دهه 30 با کمک سازمان جاسوسی آمریکا(سیا)، انگلیس اسرائیل(موساد) تأسیس شد. شاه از همان ابتدا تیمور بختیار؛ فرمانده نظامی تهران را که به خشونت معروف بود به ریاست آن منصوب کرد . کارشناسان سیا ساواک در ایران به طور فعال به آموزش متدهای خبرچینی و جمع آوری اطلاعات مربوط به مخالفان رژیم شاه، به اعضای ساواک پرداختند. مقامات ومأموران آن عمدتا" از مأموران فرمانداری نظامی و رکن دو ارتش وشهربانی تأمین می شدند ووظیفه ی اصلی این سازمان شناسایی ونابود کردن کلیه ی کسانی بود که به نحوی با دیکتاتوری شاه به مخالفت بر می خواستند وطبق منابع موثق غربی، ساواک برای این منظوراز هر ابزاری از جمله شکنجه استفاده می نمود. طبق گفته ی یک کارشناس سابق اطلاعاتی آمریکا، سیا به نام «جسی جی لیف» (jesse j.leaf) تکنیکهای شکنجه توسط سیا به اعضای ساواک تعالیم داده می شد. پس از انقلاب وسرنگونی استبداد شاهنشاهی سال57،یک حلقه فیلم در رابطه با این سازمان پیدا شد که توسط سازمان سیا برای آموزش ساواک در شکنجه دادن زنان شناخته شده بود. ساواک نخست به منظور شناسایی وبازداشت اعضای حزب توده تأسیس شد، اما فعالیت خود را بسط داد وبه جمع آوری اطلاعات و زیر نظر گرفتن هرگونه مخالفان حکومت پهلوی، دانشجویان دانشگاه ها، اتحادیه های کارگری و همینطور روحانیون شیعه و نویسندگان، ژورنالیست ها و شخصیتهای ادبی به منظور اعمال سانسور پرداخت. این سازمان همچنین عملکردهای برون مرزی، خصوصا" در خبرچینی و تحت نظرقرار دادن دانشجویان ایرانی مخالف حکومت در خارج از کشور هم داشت. در واقع از سال1342 به بعد بود که شاه به سازمانهای امنیتی خویش از جمله ساواک توسعه بخشید، بطوریکه از5300 مأمور تمام وقت، و تعداد بسیار اما نامعلومی از خبرچینان، پاره وقت تشکیل می شد. ساواک در سرکوبی عناصرضد نظام سلطنتی فعالیت های گسترده ای داشته است. این سازمان به عنوان عامل شکنجه واعدام مخالفین به ویژه انقلابیون ایران شناخته می شود، چنانکه بین سالهای 1350 تا 1355، 368 تن از چریکهای مخالف رژیم را به قتل رسانده وبین سالهای 1350 تا 1357 (قبل ازسرنگونی رژیم شاهنشاهی) حدود 100 زندانی سیاسی را اعدام نموده است. تکنیکهای شکنجه گری ساواک: بخشی از این تکنیکها شامل : کشیدن ناخن با ابزارهای گوناگون ، وارد کردن شوک الکتریکی، شلاق زدن، داخل نمودن خورده شیشه یا آب جوش در مقعد، بستن وزنه سنگین به بیضه، کند وکشیدن دندان ها و ناخن، ریختن آب سرد در حین خواب بر سر زندانیان و اسیران، آزار واذیت روحی، لخت کردن زنان ولمس بدن و... در معرض دید همسران آنها و.... اهدف تشکیل ساواک چه بود؟ ساواک تأسس شد تا به قعالیتهای مخربی که در داخل وخارج انجام می شد وبرای ایران خطرناک بودپایان دهد. در ایران نیز مانند هرجای دیگر خائنان- جاسوسان آشوبگران وخرابکاران حرفه ای به سر می بردند که حضورشان می بایست به دولت و نیروهای نظامی اطلاع داده می شد؛ این وظیفه بر عهده ی ساواک بود. جمله ی بالا گوشه ای از سخنان شاه در مورد اهداف تشکیل ساواک می باشد. در قانون تشکیل ساواک نیز به گونه ای دیگرهدف از تشکیل ساواک ، حفظ امنیت کشور وجلوگیری ازتوطئه ها وفعالیتهای مخالف کشور بیان شده بود. اما آیا واقعا" ساواک برای حفظ امنیت کشور به وجود آمد؟ و آیا واقعا" ساواک منافع کشور و مردم را در نظر داشت؟ با نگاهی گذرا به فعالیت و عملکرد20 ساله ساواک و موجودیت آن سازمان، امر دیگری بر ما آشکار می شود. شاید بتوان گفت تنها چیزی که برای ساواک مهم نبود منافع کشور ومردم بود. ساواک و سردمداران آن فقط به حفظ حکومت استبدادی محمدرضا شاه فکرمی کردند پس از دید ساواک، حفظ حکوت شاه برابربا حفظ امنیت کشور بود. از این رو سعی داشت از ایجاد هرگونه فعالیتی که برضدشاه وحکومت او صورت می گرفت، جلو گیری کند. هدف دیگر از تشکیل ساواک برخورد با کمونیسم وجلوگیری از گسترش آن در ایران بود، اتحاد جماهیر شوری پس از جنگ جهانی دوم، به عنوان دشمن اصلی آمریکا مطرح شد. شوروی در اثنای جنگ جهانی دوم با اشغال کشورهای اروپای شرقی، حکومتهای کمونیستی را در آنها برسر کار آورد و در این رهگذرکشورهای دیگر همسایه نیز در معرض تهاجم کمونیسم قرار گرفتند. ایران که همسایه ی جنوبی شوروی با مرز طولانی مشترک بود نیز در معرض خطر کمونیسم قرارداشت وازاین روآمریکا با مقابله با حرکتهای کمونیستی درایران پرداخت. مردم ایران به دلیل علاقه شدید به مذهب شیعه، مخالف کمونیسم وگسترش آن بودند. امریکا وشاه با آگاهی از این امر، می کوشیدند که هدف اصلی از تأسیس ساواک را جلوگیری از ورود و گسترش کمونیسم بیان کنند. مسئولان ساواک نیز با توجه به این امر هرگاه حرکتی علیه رژیم شاه صورت می گرفت آن را به کمونیستها منسوب میکردند تا مردم را نسبت به آنها بدبین کنند. هدف دیگر از تشکیل ساواک؛ حفظ منافع اطرافیان شاه وکشورهای استعماری خصوصا"آمریکا بود. آنها که مخالفان رژیم؛ خصوصا" روحانیون وگروه های مبارز مذهبی را مانع رسیدن به اهداف خود می دیدند با تشکیل وحمایت از ساواک، سعی داشتند مانع فعالیتهای آنها شوند . هدف دیگر از تشکیل ساواک: نیاز به وجود یک سازمان گسترده و قدرتمند برای کشور وخنثی سازی مخالفتها علیه رژیم در آن زمان بود. البته قبل از تشکیل ساواک، رکن 2 در ارتش، دایره سیاسی یا آگاهی در شربانی ونیز فرمانداری نظامی تهران وجود داشت، ولی هرکدام وظیفه خاصی داشتند، ورابطه منظم ومنسجم بین این نهادها وجود نداشت. بنابراین وجود تشکیلاتی منسجم و گسترده در جهت حفظ امنیت و تثبیت پایه های رژیم و تأمین منافع امپریالیسم آمریکا ضروری به نظرمی رسید. هدف دیگر از تشکیل ساواک: اشاعه فرهنگ استعماری وسرکوب فرهنگ انقلابی ضد امپریالیسمی: آمریکا در جهت حفظ وتأمین منافع خود، سعی داشت فرهنگ اصیل مردم یک سرزمین را از بین برده وفرهنگ خود را غالب کند. سرکوب شدید فرهنگ های ملی - مذهبی وضد امپریالیسمی، بعد از کودتای 28 مرداد 1332 که خفقان وسانسور چندین ساله ای را به دنبال داشت، نشاندهنده ی یورش سیا ودیگر سازمانهای جاسوسی به دستاوردهای مردم وسنت های اصیل مذهبی ملی و انقلابی جامعه بود. سازمان اطلاعات وامنیت کشور- در راستای همین هدف و به طور جدی - وظیفه ی سرکوب فرهنگ ضد استعماری و انقلابی مردم را بر عهده گرفت و در اشاعه ی فرهنگ بی بند وباری استعماری کوشید. دوران فعالیت ساواک: به موجب لایحه تشکیل سازمان اطلاعات وامنیت کشور که در 23 اسفند1335 با 5 ماده از تصویب مجلس شورای ملی گذشت، ساواک بخشی از نخست وزیری بود و رئیس آن به عنوان معاون نخست وزیر انجام وظیفه می کرد: رئیس ساواک مستقیما" با شاه در تماس بود وتبدیل به قدرتی شد که حتی وزارت دادگستری اجازه دخالت در فعالیت و عملیات آن را نداشت. وظایف قانونی ساواک عبارت بوداز جمع آوری و کسب اطلاعات لازم برای حفظ امنیت کشور، کشف شبکه های جاسوسی وکسب اطلاعات درباره ی سازمان ها وشخصیت هایی که قوانین وامنیت ملی را نادیده می گیرند ودر تلاش برای براندازی رژیم ویا سوءقصد به اعضای خانواده سلطنتی وبه راه انداختن جنگ مسلحانه اند. در واقع دامنه فعالیتهای یک سازمان امنیتی، یعنی جاسوس وضد جاسوس بسیار وسیعتر بود. رؤسای ساواک: 1- تیمور بختیار 2- حسن پاکروان 3- نعمت الله نصیری 4- ناصر مقدم . اولین دوره ی فعالیت ساواک: شاه ااز همان ابتدا تیمور بختیاررا از سال 1335 به ریاست ساواک منصوب کرد، بختیار که تا سال 1340 رئیس این اداره بود؛ در سال 1339 متهم شد که به کمک ایل بختیاری ودوستان وطرفداران خود در ارتش قصد براندازی رژیم را دارد. بدین دلیل ازکار برکنار شد، به اروپا سفر کرد وبعد از مدتی به عراق رفت ودر آنجا با برخورداری از حمایت حزب بعث وحزب توده به فعالیت علیه رژیم ایران پرداخت وسرانجام توسط یکی از اطرافیانش به قتل رسید. در سالهای ریاست تیمور بختیار، ساواک فاقد هرگونه سازمان منسجم بود وفقط باحدود 150 نفر اداره می شد. در واقع در5/3 سال ریاست تیمور بختیار بر ساواک، علاوه برخود او گرداننده های اصلی این سازمان؛ پاکروان معاون یکم عملیاتی؛ سرتیپ علوی کیا؛ معاون دوم عملیاتی؛ سرتیپ مصطفی امجدی وسرلشگر امجدی بودند. دومین دوره ی فعالیت ساواک: ریاست پاکروان در فروردین 1340 شروع وتا فروردین1350 ادامه داشت. در واقع در این دوره ی 10 ساله، ظاهرا" ساواک دو رئیس داشت، یعنی سرلشگر حسن پاکروان وارتشبد نعمت الله نصیری، در حالی که گرداننده ی اصلی ساواک ارتشبد حسین فردوست بود. فردوست در سال 1340 اندکی پس از اینکه پاکروان حکم ریاست ساواک را از دست شاه گرفت به دستور محمد رضا شاه مأمور تجدید وراه اندازی سازمان اطلاعات وامنیت کشورشد وتا 20 فروردین 1350 با حفظ سمت در دفتر ویژه سلطنتی به عنوان قائم مقام ساواک فعالیت می کرد. در این دوره که دوره ی سازماندهی وآموزش ساواک نامیده می شود، ساواک از طرفداران بختیار تصفیه شد وهیأت مستشاری آمریکا که نقش ریاست واقعی ساواک را به عهده داشت از ساواک کنار گذاشته شد و به جای آن مأموران اسرائیلی (فلسطین اشغالی) وارد صحنه سیاسی واطلاعاتی ایران شدند. پاکروان در سال 1343 برکنار ونصیری، نظامی وفادار به محمد رضاشاه جایگزین اوشد. خلاصه دراین دوره بود که ساواک به سازمانی منظم و مقتدر باحدود5000 پرسنل تبدیل شد وتوانست چه در داخل و چه در خارج از کشورنقش خودرا برای حفظ سلطنت وتثبیت نظام به نحوی که دستگاه حکومتی انتظار داشت انجام دهد . سومین دوره ی فعالیت ساواک: شامل سالهای ریاست تمام عیار نصیری است. در این سالها پرویز ثابتی وسرلشگر علی معتضد که هردو در امور عملیاتی از تجربه ی زیادی برخوردار بودند نصیری را احاطه کردند وبا رفتن فردوست درفروردین 1350 وسپهبد ناصر مقدم از ساواک ، معتضد قائم مقام ساواک وثابتی مدیر کل اداره ی سوم شد. البته مدتی بعد مقدم به اصرار فردوست بار دیگر به ساواک بازگشت ورئیس اداره ی دوم شد. و سرانجام دوره ی چهارم یعنی دوره ی آخر فعالیت ساواک: در ماه های آخر سلطنت محمد رضا شاه با برکناری نصیری و معتضد، ریاست سپهبد مقدم آغاز می شود و سرانجام باپیروزی انقلاب در 22 بهمن 57حیات 22 ساله ی این سازمان که از مهمترین سازمانهای اعمال کنترل نظام پادشاهی بود، به پایان رسید. شاه نصیری را به سفارت پاکستان و معتضد را به سفارت سوریه فرستاد. ریاست ساواک برای مقدم به قیمت جانش تمام شد. تشکیلات ساواک: سازمان اطلا عات وامنیت کشور (ساواک) از سه قسمت اصلی تشکیل می گردید: حوزه ریاست، ادارات کل و ساواک ها (ساواک تهران، ساواک استانها و ساواک شهرستانها). همچنین ساواک نمایندگی هایی در خارج از کشور نیز داشته است. ساواک در ابتدا بر اساس الگوی دو سازمان اطلاعات خارجی وامنیت داخلی آمریکا-CIA،FBI - توسط آمریکایی ها برنامه ریزی شد و در سالهای بعد خصوصا" در دوران قائم مقامی حسین فردوست در ساواک تکمیل واصلاح شد. حوزه ی ریاست ساواک: سازمان مرکزی ساواک عبارت بود از رئیس ساواک، قائم مقام ساواک، رئیس سازمان اطلاعات خارجی، مدیر کل، معاون مدیر کل، رئیس اداره، رئیس دایره ورئیس شعبه. در نمودار سازمانی ساواک که درسال 1352 تهیه شد و از اسناد ساواک به دست آمده است،حوزه ریاست ساواک از قسمت های زیر تشکیل شده است:

 1- دفتر ریاست ساواک

 2- دفتر قائم مقام ساواک

 3- صندوق ویژه

4- مشاوران رئیس ساواک

 5- کنترلی

6- بازرسی کل

 7- دبیر خانه شورای امنیت ملی

 8- پیمان ها با توجه به اینکه نمودار سازمانی سال1352 از اسناد ساواک به دست آمده ونیز دو سال بعد از خروج فردوست از ساواک تهیه شده است، از سندیت واعتبار بیشتری برخوردار است . ادارات کل ساواک: ساواک در ابتدا دارای هشت اداره ی کل بود که بعدا"-در زمان قائم مقام حسین فردوست- اداره ی کل نهم(تحقیق) با همکاری موساد به آن اضافه شد . همچنین اداره ی کل آموزش نیز پس از خروج گروه آموزشی موساد در سال 1344 تشکیل شد وآموزش کارکنان ساواک را برعهده گرفت. هریک از ادارات کل براساس وظایفی که داشتندبه چند اداره وبخش تقسیم می شدند. اداره کل یکم(امور اداری): این اداره، اداره کل یکم وظایف ذیل را برعهده داشته است:

 «1- اجرای امور اداری، مقام ریاست ساواک وقائم مقام ریاست ساواک؛ 2- بررسی سازمان ووظایف ساواک با نظر متخصصین ومسئولین مربوطه ونگاهداری آنها 3- تهیه ی نشریات وفرم های اداری وکنترل در اجرای آنها...» اداره کل دوم(جمع آوری اطلاعات خارجی): در خاطرات فردوست، در مورد اداره ی کل دوم چنین آمده است اداره ی کل دوم ، اداره کل کسب اطلاعات خارجی بود که پس از کسب اطلاعات، آن را برای بررسی به اداره ی کل هفتم ارسال می داشت...» اداره ی کل دوم از دوطریق کسب اطلاعات می کرد:

 1- از طریق پایگاه های برون مرزی؛ 2- ازطریق ایجادپایگاه در کشورهدف؛ ودر واقع بیشتر اطلاعات از این راه کسب می شد اداره کل سوم (امنیت داخلی): اداره کل سوم مهمترین بخش ساواک بوده است ومعمولا" ساواک با این اداره کل شناخته میشده است. این اداره کل، گسترده ترین تشکیلات ساواک را داشته است وزیر نظر رئیس ساواک اداره می شد.وظیفه اصلی آن حفظ وتأمین امنیت داخلی بوده است. اداره کل چهارم(حفاظت): اداره کل چهارم وظیفه حفاظت پرسنل، اماکن واسناد ساواک وهمچنین وظیفه حفاظت وزارتخانه ها،ادارات ومؤسسات دولتی وملی را برعهده داشته است. اداره کل پنجم( فنی): اداره کل پنجم وظیفه امور فنی وتهیه و مراقبت از وسایل فنی و... را بر عهده داشته است. اداره کل ششم(امور مالی): در این اداره کل فقط بودجه علنی ساواک هزینه می شده است که از زمان تأسیس ساواک نیمی از آن را نخست وزیری ونیم دیگر را وزیر جنگ تأمین می کرد تا به نام ساواک بودجه ای به مجلس نرود. اداره کل هفتم(بررسی اطلاعات خارجی): اداره کل هفتم، بررسی اطلاعات ارسالی از اداره کل دوم را بر عهده داشت وبه دلیل ارتباط مستقل وظایف اداره کل هفتم با اداره کل دوم، سازمان آن دو مطابق با هم بود. اداره کل هفتم با بررسی اطلاعات واصله ازاداره کل دوم ونیز بررسی کتب،مجلات وروزنامه های مربوط به کشورهای هدف ونیز اخبار رادیویی روزانه ارسالی از طرف وزارت اطلاعات وقت، هرماه یک بولتن راجع به یکی از کشورهای هدف تهیه وتنظیم می کرده و وضع کشور مربوطه را تبیین می کرده است. فردوست در خاطرات خود اداره کل دوم واداره کل هفتم را «سازمان اطلاعات خارجی» نامیده است که هردواداره مذکورزیر نظر یک رئیس فعالیت می کرده اند. اداره کل هشتم (ضد جاسوسی): اداره کل هشتم که از بدو تشکیل ساواک توسط آمریکایی ها ایجاد شد وبر اساس نمودار سازمانی آنها بادقت سازمان یافت. این اداره از اهداف اصلی کشور های غربی در ساواک بود ودر طول موجودیت ساواک، رؤسای MI6 سفارت انگلستان وCIA سفارت آمریکا مرتب با آن در ارتباط بودند واطلاعات مفید وضروری را دریافت می کردند. این اداره کل در مرکز به طور مستقیم عمل می کرد ودر درون برخی ساواک ها که اهداف ضد جاسوسی وجود داشت یک اداره ی ضد جاسوسی ایجاد کرده بود. اداره کل نهم(تحقیق):اداره کل نهم با کمک وآموزش اسرائیلیها در زمانی که فردوست قائم مقامی ریاست ساواک را بر عهده داشت، توسط ایشان ایجاد شد، وظیفه این اداره تحقیق وبررسی سوابق افراد وپرسنل ساواک ودیگر سازمان ها به - درخواست خود آنها بود. ساواکها: از لحاظ ساختار تشکیلاتی به سه دسته تقسیم می شدند: ساواک های استان ها، ساواک های شهرستانها ساواک تهران. ساواک استان وشهرستانها: ترکیب ساواکهای استانها از نظر تعدادپرسنل متناسب با میزان فعالیت وجمعیت وتعداد ساواکهای ناحیه (شهرستان) بود ولی هر ساواک استان دارای تشکیلات زیر بود: رئیس- معاون- دفتر- شعبه امنیت- شعبه حفاظت- شعبه فنی- شعبه تحقیق- شغبه برون مرزی در ساواک استانهای مرزی- شعبه ضد جاسوسی . ساواک شهرستانها نیز دارای یک رئیس و2 الی3 رهبر عملیات وچند پاسدار بوده است. ساواک تهران: براساس نمودار سازمانی، ساواک تهران از بخش های زیر تشکیل می شده است: ساواک شهر ری؛ ساواک کرج؛ ساواک شمیران؛ دفتر؛ بخش مستقل بایگانی؛ اداره یکم عملیات؛ اداره دوم عملیات؛ اداره سوم پشتیبان عملیات. نمایندگی های خارج از کشور: نمایندگی های خارج از کشور از یک رئیس ویک کارمند تشکیل می شده اند. معمولا" رؤسای نمایندگی های خارج از کشور تحت عنوان دیپلمات درسفارتخانه های ایران مشغول به کار بودند ودانشجویان واتباع ایرانی را زیر نظر داشتند.ساواک همچنین از طریق وزارت خارجه ، شبکه وسیعی ایجاد کرده بود و آمد ورفت ایرانیان را به طور کامل کنترل می کرد. وزارت خارجه و نمایندگی های خارج از کشور، پایگاه اصلی ساواک بودند. خلعتبری می نویسد: ساواک در همه نمایندگی ها دارای سه نوع مأمور بوده: 1- یک یاچند مأمور که با اطلاع وزارت امور خارجه از تهران اعزام میکردند؛ اینها تحت پوشش وزارت خارجه بودند وبه دولت محل به عنوان عضو رسمی وسیاسی نمایندگی معرفی می شدند. 2- یک یاچند مأمور مخفی شناخته نشده که با سمت وتحت عنوانی در نمایندگی مشغول بودند؛اینها ممکن است کارمندان رسمی(اداری یا سیاسی) وزارت امور خارجه باشند که مخفیانه با ساواک همکاری داشتند ویا ممکن است از ایرانیان یاافراد محلی باشند که به عنوان کارمند محلی نمایندگی انتخاب می شدند. 3- یک یا چند کارمند جزء محلی مانند: راننده یا پیشخدمت(ایرانی یا محلی). ساواک در خارج از کشور هدفش کنترل دانشجویان و ایرانیان مترقی خارج از کشور بود. ساواک برای سرکوب نیروهای مخالف در خارج از کشور علاوه بر دایر کردن شعبات متعدد ونفوذ در سفارتخانه های ایرانی در کشور هایی چون آمریکا، انگلیس و...با پلیس این کشورها ونیروهای اطلاعاتی وامنیتی آنها همکاری متقابل داشته است . . انحلال ساواک: ساواک، نهادی که شاه آن را چشم و گوش خود می دانست با اوج گیری قیام اسلامی مردم ایران عملا فلج شده و کارایی خود را از دست داده بود. دیگر در میان مردم دیوار توهم و ترس از ساواک شکسته شده بود و از ساواک نیز کاری ساخته نبود. یکی از خواسته های مردم آن روزها، انحلال ساواک بود. دولت شریف امامی انحلال ساواک را در زمره اصلاحات و برنامه های خود قرار داده بود.ولی وقتی از طرف یکی از وزرای شریف امامی پیشنهاد انحلال آن به شاه داده می شود، شاه ضمن رد پیشنهاد از قدرت وعظمت ساواک سخن گفته بود. انحلال ساواک مجددا در دولت دکتر شاپور بختیار که سیاست فریب افکار عمومی را در پیش گرفته بود، مطرح شد. لذا بختیار در روز 14 بهمن 57 لایحه انحلال ساواک را به مجلس برد تا شاید به خیال خود بتواند کینه و نفرتی را که ساواک با 22 سال خیانت و خونریزی و به شهادت رسانیدن هزاران ایرانی مسلمان ایجاد کرده بود، یک شبه از دل ملت ایران بیرون ببرد لایحه مذکور به تصویب مجلس شورای ملی و مجلس سنا رسید. ولی سیر سریع انقلاب اسلامی در روزهای بعد و پیروزی شکوهمند آن در 22 بهمن ، ساواک را نیز مانند دیگر سازمانها و نهادهای رژیم پهلوی از بین برد. نتیجه گیری با اوج گیری نا آرامیهای قبل از انقلاب در ایران، شاه دستور انحلال ساواک را داد و رئیس پیشین ساواک تیمسار نصیری که در آن زمان سفیر در پاکستان بود به ایران فراخوانده شد و به زندان افتاد که این اقدامات نتیجه ای در بر نداشت. با پیروزی انقلاب، نصیری دادگاهی شد و در نهایت دادگاه انقلاب رای به اعدام وی داد. پرویز ثابتی معاون او نیز به اسرائیل گریخت. برخی دیگر از اعضای آن هم چون حسین فردوست که از نزدیکان شاه و سران ساواک بود پس از انقلاب تنها به انفصال از خدمت محکوم شدند. اما با این حال آنان به همراه بسیاری از اعضای رده های میانی و پایینی سابق ساواک در تشکیل وزارت اطلاعات و سازماندهی آن با جمهوری اسلامی همکاری کردند. با اینکه ساواک بعد از 22 سال فعالیت، که دست قدرتهای بزرگ و بیگانه به وضوح در سازماندهی ، آموزش و هدایت آشکار بود، و تمام ابزارهای مخالفت ، علیه مخالفان را در دست داشتند که در برابر ملت اسلامی ایران قد علم کرده بود با ایستادگی مردم و سیر انقلاب به رهبری امام خمینی نتوانست حکومت فاسد پهلوی را پا برجا و محکم نکه دارد که در سال 1357 با پیروزی انقلاب اسلامی از بین رفت.

منابع:

 1- جمعی از نویسندگان، انقلاب اسلامی ایران، سال 1386

 2- The wenpons of terrorism:tor ture at internet. Org

۳- ابراهیمیان، ایران بین دو انقلاب ، بی تا

 4- افراسیابی، بهرام، ایران و تاریخ، سال 1364

 5- منصوری ، جواد، سیر تکوینی انقلاب اسلامی، سال 1375

6- ر.ک .: پاره ای از اسناد ساواک، کنفدراسیون دانشجویان و محصلین ایرانی در خارج از کشور

 7- موسسه مطالعات و پژوهش سیاسی؛ جستارهایی از تارخی معاصر ایران : ظهور و سقوط سلطنت پهلوی

 8- ازغندی، علیرضا، تاریخ تحول سیاسی و اجتماعی ایران، 1384

 9- بخارایی راد؛ تقی؛ ساواک و نقش آن در تحول رژیم پهلوی ، 1378

10- معاونت بررسی های استراتژیک ، ساواک،بی تا 11

- فردوست: ظهور و سقوط سلطنت پهلوی، 1370

12- مدنی، سیدجمال الدین: تاریخ سیاسی معاصر ایران، 1369

13- مرکز اسناد انقلاب اسلامی، پرونده عباسعلی خلعتبری در دادگاه انقلاب

14- کنفدراسیون جهانی محصلین و دانشجویان ایرانی، پاره ای از اسناد ساواک، 1357