سنتور ، صدای ستارگان آسمان ایران زمین

"به نظرم غرور آفرین آمد.حیفم آمد سکوت اختیار کرده و بهانهء نوشتن مقاله ای نو را نادیده بگیرم.آنجایی که خانم یانچین ژاهو قبل از اجرای برنامهء سنتور نوازی خویش در جشنوارهء جهانی سنتور در ایران چنین آغاز به سخن کرد:« یانچین به زبان چینی به معنی سنتور است و همانطوری که می بینید نام من هم یانچین است . من تاریخ سه هزارساله سنتور را به کشوری آورده ام که خود منشأ سنتور است .» آری چنبن است .ایران زادگاه سنتور و نه تنها زادگاه سنتور بلکه زادگاه فرهنگ و هنری است غنی که در مرزهایش نگنجید و سنتور گواهی است بر این ادعا.

امروزه در اکثر کشورهای جهان از جمله مجارستان چک اسلواکی اکراین انگلیس لهستان رومانی سوییس و یونان ...*۱ می توان صدای آسمانی سنتور را شنید."صدایی که صدای ستارگان آسمان ایران زمین است همچنانکه صدای همه سنتورها در دنیا." در مورد پیدایش واژه سنتور دو نظریه وجود دارد: ۱-تبدیل واژه سانتیر به سنتیر و سنتیر به سنتور( سانتیر به معنی خواندن در مورد خداوند است ) ۲-آمدن کلمهء سنتور از کلمهء سنت( یعنی ۱۰۰ سیم دارد) """در مورد پیدایش و تاریخچهء حرکت این ساز در پهنه ء گیتی""" ابداع سنتور را به فارابی نسبت داده اند اما نام این ساز بارها در کتب قدبمی تر از دورهء حیات فارابی آمده است.ابوالحسن علی بن حسین مسعودی تاریخ نگار مشهور در شرح اوضاع موسیقی در دورهء ساسانیان هنگام نام بردن از سازهای متداول موسیفی ساسانی واژهء سنتور(سنطور)را ذکر می کند.ولی این آغاز تاریخ سنتور نیست.می بایست یادی کرد از کهن ترین آثار بجای مانده از این ساز در سنگ تراشیهای آشور و بابلیان(۵۵۹ سال پیش از میلاد مسیح) و یا در آثارهء تاریخی شوش. سنتور در زمان‌های بسیار دور حرکت خویش را ابتدا از ایران به سوی کشورهای آسیایی و سپس به دیگر نقاظ جهان آغاز نمود.پرواضح است که در روند این سفر تغییراتی در شکل و شمایلش و حتی بسته به زبان هر منظقه تغییراتی در نامش ایجاد شد.به عنوان مثال این ساز را در کشور چین*۲ یانچین در انگلستان باتر فلای ها، در آلمان و اتریش مک پر،در امریکا زیتر در هندوستان و چندی دیگر از کشورهای آسیایی سنتور در مجارستان و بلاروس سیمبالوم در اکراین سیمبالی و در اسلواکی سیمبال می نامند. خانم ویکتوریا هرنچار در مورد تاریخ سنتور در اروپا چنین می گوید*۳ سنتور در قرون وسطی(از قرن ۹ تا ۱۳میلادی) توسط اقوام مهاجر از آسیا(ایران) به اروپا آورده شد و تا قرن پانزدهم میلادی در هر کشور اروپایی از آن استفاده می شد.در قرن ۱۹ میلادی تغییراتی در ساختمان این ساز توسط شخصی بنام شوندا ایجاد شد نظیر تعبیه پایه و پدال برای آن .توسط پدال طنین صدا قطع می شود و باقی نماندن طنین صدا در آکوردهای مختلف ایجاد مشکل نخواهد کرد بنابراین امکان استفاده از آن در موسیقی کلاسیک فراهم شد.آهنگسازان بزرگی مانند فرانس لیست و کودائی آثار بسیاری با همراهی این ساز خلق کردند.لازم به ذکر است که در قرن ۱۹ میلادی سنتور به اپـــرا هم راه یافت . در قرن ۱۵ میلادی ابعاد سنتورهای رایج در اروپا به اندازهء ابعاد امروزی سنتور در ایران بودند با وسعت صدایی دو و نیم اکتاو. ولی با گذشت زمان و تعبیه پدال و استفاده از آن در موسیقی کلاسیک لزوم افزایش این ابعاد احساس گردید .تا بدان جا که امروزه سنتورهای اروپایی بعضا دارای ۵ اکتاو وسعت صدا می باشند. و اما نگاهی به فصل جدید سنتور در ایران سنتورهای امروزی در ایران به همان شکل و شمایل قرن پانزدهمی خویش باقی مانده اند و انگار گذر زمان نتوانسنه هیچ تغییری در ساختار آنان ایجاد نماید.هر چند در قرن اخیر موسیقی دانهای ایرانی نیز دست به تلاشهایی مبنی بر تغییر در ساختار سنتور زدند.(ساختن سنتورهایی با وسعت صدایی بیشتر در ابعاد بزرگتر ،ایجاد پدال برای سنتور ،ساخت سنتورهای باس ،ایجاد شرایطی که بتوان با سنتور گامهای کروماتیک اروپایی را نواخت و ...)حتی این تغییرات به حدی بود که ما را دارای دو سبک و شیوهء مختلف کرد. یکی سبک و شیوهء سنتی و کلاسیک و دیگری شیوهء مدرن.اما نکتهء جالب اینجاست ، که ما سنتورهای مدرنمان ، همچنان همان سنتورهای قدیمی مان هستند .انگار ذوق ایرانی هیچ دلش نمی آید که تغییری در آن بدهد. در هر حال بگذارید پایان این مقاله را اختصاص به نقل قولی از هانری ماسه، شرق شناس شهیر، بدهم : "موسیقی ایرانی همانطور که منشاء موسیقی مشرق زمین است باید روزی موجب افتخار ایران باشد و ایرانی ها به جای تقلید از موسیقی غربی باید همت کنند امثال سماعی را به جهانیان معرفی کنند و این نوای جان بخش را به گوش عالمیان برسانند."