رقابت بین حیوانات

وقتی از کنشهای متقابل بین جمعیت ها یا گونه های مختلف بحث می شود هدف از آن شکل ویژه ای از روابط بین افراد متعلق به گونه های مختلف با یکدیگر است. این ارتباط ، برخلاف مفهوم روابط متقابل که نشان دهنده تاثیر و تاثر بین محیط زندگی و موجودات است در واقع نوعی ارتباط بین جانداران برقرار است که از اراده و تصمیم جاندار منبعث می شود. در این مفهوم ، دو نوع ارتباط وجود دارد: یکی ارتباط بین افراد هم گونه و دیگری ارتباط بین افراد یک گونه با افراد گونه دیگر.
اکوسیستم:یک سیستم اکولوژیک که بعنوان یک اجتماع از ارگانیزم‌ها (گیاهان، حیوانات و دیگر ارگانیزم‌های زنده  در نظر گرفت که با محیط  در تعامل بوده و بعنوان یک واحد بیقاعده پویا و پیچیده عمل می‌نمایند.

کنشهای متقابل شکل ویژه ای از روابط متقابل اند. اما تفاوت ظریفی نیز در ماهیت کنش و رابطه وجود دارد که طبعا روی آوردن به مفهوم کنش متقابل را ضروری ساخته است. عبارت روابط متقابل وقتی بکار می رود که بین محیط زندگی و موجودات زنده تاثیراتی برقرار باشد مانند اثر دما و رطوبت محیط بر جانداران و اثر موجود زنده بر تغییر میزان مواد آلی یا شرایط فیزیکی محیط. ولی واژه برهم کنشهای بین جانداران بیانگر ارتباطاتی است که ناشی از رفتار به تعبیری از اراده و تصمیم جاندار باشد.

● انواع روابط ممکن بین گونه ها
رقابت ، همزیستی(همیاری و همسفرگی)، صیادی یا شکاگری یا طعمه خواری ، انگلی
رقابت
در رقابت یک موجود به چیزهایی که مورد نیاز موجود زنده دیگر نیز هست احتیاج پیدا می‌کند. مثلا جانوران بین یافتن غذا و لانه سازی و غیره با هم رقابت می‌کنند. در عمل رقابت گاهی دو رقیب با یکدیگر با خبر نیستند. بعضی از رقابت‌ها میان جانداران یک گونه و برخی دیگر در بین جاندارانی که از گونه‌های متفاوت است صورت می‌گیرد. موضوع مورد رقابت اغلب جانوران غذاست. رقابت تختصاص به جانوران ندارد. گیاهان نیز برای بدست آوردن نور ، آب و کانی‌ها با هم به رقابت می‌پردازند.
هم زیستی
هم زیستی یعنی زندگی کردن با یکدیگر و با هم زیستن اما در اکولوژی منظور از هم زیستی هر نوع ارتباط نزدیک میان دو نوع موجود زنده است صورت‌هایی از هم زیستی عبارتند از:
هم سفرگی
در این نوع هم زیستی یکی از افراد ، نه سود می‌برند و نه زیان و دیگری سود می‌برد. مانند رابطه چسبیدن ماهی بادکش‌دار ، بدن کوسه ماهی ، که ماهی بادکش دار در این رابطه سود می‌برد.
همیاری
در این نوع هم زیستی دو موجود زنده هر دو از یکدیگر بهره می‌برند- همیاری ممکن است داوطلبانه و یا اجباری باشد. همیاری گل‌سنگها اجباری است و قارچی که در ساختمان گلسنگ بکار رفته بدون جلبک سبز قادر به ادامه حیات است میان باکتری‌ها و گیاهان تیره نخود نیز همیاری است - همیار s شته و مورچه حالت اجباری دارد.
زندگی انگلی
در این نوع همزیستی یک موجود (انگل) سود می‌برند و موجود دیگر (میزبان) زیان.
زندگی صیادی
مستقیم‌ترین رابطه غذایی هنگامی وجود دارد که جاندار دیگر را بخورد. هر مصرف کننده‌ای که جانداری دیگر را بکشد و بخورد یک صیاد است و جانداری که خورده شود صید نام دارد.

● رقابت از دیدگاه دانشمندان
در رقابت دو طرف رابطه ، متقابلا برای یکدیگر محدودیت ایجاد می کنند. در اکثر موارد مفهوم رقابت را معادل تلاش برای بقا یا تنازع برای بقا ، اصطلاحی است که بوسیله داروین پیشنهاد شده، گرفته اند. هنوز بسیاری از مولفان رقابت را معادل مفهوم داروینی تنازع برای بقا می گیرند. برخی نیز نظیر هارپر تداخل متقابل را پیشنهاد می کنند و درباره مفهوم رقابت اختلاف نظرهای متعددی وجود دارد.

● مفهوم رقابت

شرط بروز رقابت تنها این نیست که جانداران متعدد از یک منبع زیستی بطور مشترک استفاده کنند بلکه علاوه بر اشتراک محدود بودن آن منبع بعنی عدم کفایت آن برای تامین همه متقاضیان ضروری است. به بیان دیگر مشترک بودن منبع محیطی شرط لازم است ولی شرط کافی نیست. به عنوان مثال ، جانداران هوازی به اکسیژن نیاز کاملا اصلی دارند، ولی به دلیل فراوانی آن در محیطف برای دسترسی به اکسیژن با یکدیگر رقابت نمی کنند.
همسایه بودن جانداران ، یعنی زیستن آنها در یک منطقه معین ، شرط اجتناب ناپذیر برای بروز رقابت بین آنهاست اما این شرط بطور دقیق به معنای واقعی کلمه تنها در مورد گیاهان و جانوران ساکن صدق می کند جانوران متحرک می توانند با جانوران دیگری که نه آنها را می بینند و نه صدای آنها را می شنوند رقابت داشته باشند اما این توضیح به معنای نفی شرط همسایگی در مورد جانداران متحرک نیست بلکه این گروه از رقیبها به نحوی با هم همسایه یکدیگرند. بنابراین بودن در یک منطقه معین برای اشتراک در استفاده از یک منبع محیطی ، شرط حتمی است. ولی این اشتراک با وجود داشتن فاصله محدود به نحوی که عبارت همسایه بودن به معنای دقیق کلمه به آن اطلاق نشود می تواند بروز کند.

● شکلهای رقابت
شکلهای رقابت بر حسب منبعی که بهره وری مشترک و همزمان در آن موجب بروز این پدیده می شود، متنوع اند. رقابت در بین گیاهان اغلب برای اشغال فضای محدود در بالاتر از سطح خاک بین شاخ و برگ گیاهان و در زیر خاک بین ریشه ها رخ می دهد محدودیت عوامل زیستی دیگر نظیر آب ، نمکهای کانی و غیره نیز بر این لیست افزوده می شود. در بین جانواران ، رقابت عمدتا برای بهره وری از منابع غذایی مشترک ، ندرتا برای اشغال فضا جهت ساختن لانه و رعایت حریم است. رقابت فرایندی است که می تواند هم بین افراد متعلق به یک گونه و هم بین افراد متعلق به گونه های متمایز رخ دهد.

● مکانیزم رقابت
رقابت برای منبع ( رقابت غیر تعرضی): این شکل از رقابت وقتی رخ می دهد که افراد متعلق به گونه واحد یا گونه های مختلف یک منبع محیطی را که با محدودیت و کمیابی روبروست مورد استفاده قرار می دهند و آنرا از دسترس متقضیان دیگر خارج می سازند.

رقابت آمیخته با اقدام ( رقابت تعرضی): این شکل از رقابت وقتی بروز می کند که جاندارانی برای دستیابی به یک منبع ، برای یکدیگر ممانعت و مزاحمت ایجاد کنند، شرط بروز این الزاما محدودیت منبع نیست، بلکه می تواند در حالاتی که منبع مورد نظر با کمیابی و محدودیت نیز مواجه نباشد، بروز کند.

● نتیجه
از اینکه گفته شد رقابت دو مکانیزم متفاوت دارد، نباید چنین نتیجه گرفت که هر شکل یا هر موردی از بروز رقابت باید یکی از مکانیزم فوق را بکار برد، بلکه بر عکس گاهی رقابت با یک مکانیزم و برخی اوقات ، با استفاده از هر دو مکانیزم صورت می گیرد. رقابت یک پدیده مطلق یا تابع قاعده همه یا هیچ نیست به تعبیر پیانکا رقابت مثل جریان برق نیست که تابع قطع و یا وصل شدن کلید باشد به این معنا که رقابت در کلیت خود یا کاملا برقرار باشد و یا مطلقا تظاهر نکند. بلکه رقابت تغییری طیف گونه یا اتصالی در طول یک طیف ممتد دارد و می تواند درجات مختلف یا شدتهای متفاوتی داشته باشد و این شدتها در طول زندگی هر فرد نیز نوسان کند.